Κάστρο και οχυρό

Πάει καιρός τώρα που παλεύω πάνω από ένα γραφείο να οργανώσω τη σκέψη μου και να γράψω πανεπιστημιακές εργασίες με ημερομηνία λήξεως. Αντ' αυτού καταφέρνω άνετα, χωρίς να παρατηρείται το φαινόμενο να εμφανίζονται στους ώμους μου το αγγελάκι και το διαβολάκι, να διαβάσω οποιοδήποτε άλλο βιβλίο έχω στα χέρια μου και δεν εξυπηρετεί "ακαδημαϊκούς" σκοπούς. Παραμερίζω λοιπόν, για λίγο, τους συλλογισμούς για το νταντά, την μη λεκτική επικοινωνία, τον Foucault, τον Brecht και τον Beckett, τον Fellini και το "Oldboy" για να παραθέσω τα παρακάτω αποσπάσματα από το βιβλίο του Ιγνάσιο Ραμονέ, Εκατό ώρες με τον Φιντέλ: Βιογραφία σε δύο φωνές. Χωρίς σχολιασμό. Γιατί όταν κάποιος είναι "μικρός" δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα που να μπορεί να πει και να εξυπηρετεί κάτι άλλο από τη ματαιοδοξία του.

"Αναρωτιέστε τι απέμεινε από τον καπιταλισμό. Νομίζετε ότι η παγκοσμιοποίηση καταστρέφει ακόμα και τον ίδιο τον καπιταλισμό;

Σήμερα δεν υπάρχει καπιταλισμός, δεν υπάρχει ανταγωνισμός. Σήμερα αυτό που υπάρχει είναι μονοπώλιο σε όλους τους μεγάλους τομείς. Υπάρχουν ορισμένοι ανταγωνισμοί ανάμεσα σε διάφορες χώρες για την παραγωγή τηλεοράσεων ή υπολογιστών, ακόμη και αυτοκίνητα τις έβαλε να παράγουν η Διεθνής Τράπεζα, αλλά ο καπιταλισμός δεν υπάρχει πια.

Πεντακόσιες πολυεθνικές επιχειρήσεις εξουσιάζουν σήμερα το 80% της παγκόσμιας οικονομίας. Οι τιμές δεν είναι ανταγωνιστικές, οι τιμές στις οποίες πωλούνται, για παράδειγμα, τα φάρμακα εναντίον του AIDS... Τα φάρμακα αποτελούν μία από τις σειρές προϊόντων με τις πιο εξωφρενικά και παράλογα ακριβές τιμές του κόσμου, τα χρησιμοποιούν για να εκμεταλλεύονται τους ανθρώπους· ένα φάρμακο που πουλάνε στον κόσμο έχει τιμή, σε πολλές περιπτώσεις, δέκα φορές το κόστος παραγωγής. Η διαφήμιση σχεδόν καθορίζει τι πωλείται και τι δεν πωλείται, όποιος δεν έχει πολλά χρήματα δεν μπορεί να κάνει διαφήμιση κανενός είδους για τα προϊόντα του κι ας είναι εξαιρετικά.

Μετά την τελευταία παγκόσμια σφαγή κατά την δεκαετία του '40, μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο ειρήνης, μείωση της απόστασης μεταξύ πλουσίων και φτωχών και ότι οι πιο ανεπτυγμένοι θα βοηθούσαν τους λιγότερο ανεπτυγμένους. Όλα αποδείχθηκαν ένα τεράστιο ψέμα. Μας επέβαλαν μία παγκόσμια τάξη την οποία δεν μπορούμε να υποφέρουμε ούτε να αντέξουμε. Ο κόσμος οδηγείται σε αδιέξοδο.

Κανένα από τα χαρακτηριστικά αυτά στα οποία πιστεύαμε ότι βασιζόταν ο καπιταλισμός δεν υπάρχει· έτσι, δεν υπάρχει η θεωρία που διδάσκουν στον κόσμο τα Chicago Boys. Και από την άλλη, η θεωρία και η πράξη του σοσιαλισμού μένει να αναπτυχθούν και να καταγραφούν.

(...)

Βρίσκετε κάποια σχέση ανάμεσα στη φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση και στην επιτάχυνση της καταστροφής του περιβάλλοντος;

Νομίζω ότι κάθε προσπάθεια για τη διάσωση του περιβάλλοντος είναι ασύμβατη με το οικονομικό σύστημα που έχει επιβληθεί στον κόσμο, αυτήν την ανελέητη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, με όσα επιβάλλει και με τους όρους με τους οποίους το ΔΝΤ θυσιάζει την υγεία, την παιδεία και την κοινωνική ασφάλιση δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Και με τον απάνθρωπο τρόπο με τον οποίο, μέσω της ελεύθερης αγοραπωλησίας συναλλάγματος ανάμεσα στα ισχυρά νομίσματα και στα αδύναμα νομίσματα του Τρίτου Κόσμου, αρπάζουν από τον τελευταίο τεράστια ποσά κάθε χρόνο.

Για να το πω με λίγα λόγια, νομίζω ότι η διάσωση του περιβάλλοντος είναι ασύμβατη με του ΠΟΥ, που είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε οι πλούσιες χώρες να μπορούν να εισβάλουν στον κόσμο με τα εμπορεύματά τους χωρίς κανέναν περιορισμό, και να καταστρέφουν τη βιομηχανική και αγροτική ανάπτυξη των φτωχών χωρών, χωρίς κανένα άλλο μέλλον πέρα από την παροχή πρώτων υλών και φτηνής εργατικής δύναμης· με τη NAFTA (Ζώνη Ελεύθερου Εμπορίου της Αμερικής) και άλλες συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου ανάμεσα στους καρχαρίες και στις σαρδέλες· με το τερατώδες εξωτερικό χρέος, που μερικές φορές απορροφά ακόμα και το 50% των εθνικών προϋπολογισμών, εντελώς αδύνατον να πληρωθεί στις σημερινές συνθήκες· με την κλοπή εγκεφάλων, το σχεδόν ολοκληρωτικό μονοπώλιο της πνευματικής ιδιοκτησίας και την καταχρηστική και δυσανάλογη χρήση των πλουτοπαραγωγικών και ενεργειακών πηγών του πλανήτη.

Ο κατάλογος των αδικιών θα ήταν ατελείωτος. Η άβυσσος βαθαίνει, η λεηλασία είναι μεγαλύτερη...

(...)

Πρέπει να χάσουμε τις ελπίδες μας για το ανθρώπινο ον; Ή μπορούμε ακόμα να διατηρήσουμε μια μικρή ελπίδα στην ικανότητά του να σταματήσει την πορεία προς την άβυσσο;

Σήμερα γνωρίζουμε τι συμβαίνει. Κατά την άποψή μου, δεν υπάρχει πιο επείγον καθήκον από τη δημιουργία μιας καθολικής συνείδησης, την προώθηση του προβλήματος στη μάζα των δισεκατομμυρίων ανδρών και γυναικών όλων των ηλικιών, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, που κατοικούν στον πλανήτη. Οι αντικειμενικές συνθήκες και τα βάσανα που υφίσταται η τεράστια πλειονότητα τους δημιουργούν τις υποκειμενικές συνθήκες για το έργο της συνείδησης. Όλα σχετίζονται μεταξύ τους: αναλφαβητισμός, ανεργία, φτώχεια, πείνα, ασθένειες, έλλειψη πόσιμου νερού, κατοικιών, ηλεκτρικού· ερημοποίηση, αλλαγή κλίματος, εξαφάνιση των δασών, πλημμύρες, κυκλώνες, ξηρασίες, διάβρωση των εδαφών, αποσάθρωση, λοιμοί και άλλες τραγωδίες που γνωρίζετε καλά.

Τι αποτέλεσμα πετύχαμε μετά τη Διάσκεψη του Ρίο το 1992; Σχεδόν κανένα. Αντίθετα. Ενώ το Πρωτόκολλο του Κυότο είναι θύμα ενός αλαζονικού μποϋκοτάζ, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, πολύ μακριά από το να μειωθούν, αυξήθηκαν κατά 9%· και στη χώρα που μολύνει περισσότερο -τις Ηνωμένες Πολιτείες- κατά 18%! Οι θάλασσες και οι ποταμοί είναι σήμερα πιο δηλητηριασμένοι από το 1992· δεκαπέντε εκατομμύρια εκτάρια δασών καταστρέφονται κάθε χρόνο, σχεδόν τέσσερις φορές η επιφάνεια της Ελβετίας...

Η ανθρώπινη κοινωνία διέπραξε κολοσσιαία λάθη και εξακολουθεί να τα διαπράττει, αλλά εγώ είμαι βαθύτατα πεπεισμένος ότι το ανθρώπινο ον είναι ικανό να συλλάβει τις ευγενέστερες ιδέες, να φιλοξενήσει τα πιο γενναιόδωρα αισθήματα και, ξεπερνώντας τα πανίσχυρα ένστικτα που του επέβαλε η φύση, είναι ικανό να δώσει τη ζωή του γι' αυτό που νιώθει και γι' αυτό που σκέφτεται. Το απέδειξε πολλές φορές στη διάρκεια της ιστορίας.

(...)

Λέτε ότι αυτή η Επανάσταση δεν έχει εξαντληθεί;

Δεν έχουμε τελειώσει ούτε κατά διάνοια. Ζούμε στην καλύτερη εποχή της ιστορίας μας και αυτήν που προσφέρει περισσότερες ελπίδες για όλα και το βλέπετε παντού. Ασφαλώς, και σωστά, θα ήμουν διατεθειμένος να δεχτώ την κριτική ότι διαπράξαμε ορισμένα λάθη ιδεαλισμού, ίσως θελήσαμε να προχωρήσουμε υπερβολικά γρήγορα, ίσως υποτιμήσαμε δυνάμεις, το βάρος των συνηθειών κι αυτά. Αλλά καμία χώρα δεν αντιμετώπισε κανέναν εχθρό τόσο ισχυρό, τόσο πλούσιο, το μηχανισμό δημοσιότητας που διαθέτει, τον αποκλεισμό του, μια κατάρρευση του σημείου στήριξης. Εξαφανίστηκε η ΕΣΣΔ και μείναμε μόνοι μας και δεν ταλαντευτήκαμε. Ναι, μας συνόδευσε το μεγαλύτερο μέρος του λαού, δεν σας λέω όλος, γιατί ορισμένοι αποθαρρύνονται, αλλά εμείς γίναμε μάρτυρες των πραγμάτων που έκανε αυτή η χώρα, πώς αντιστάθηκε, πώς προχωράει, πώς μειώνεται η ανεργία, πώς αυξάνεται η συνείδηση.

Δεν πρέπει να μετράτε τις εκλογές μας με τον αριθμό των ψήφων. Εγώ τις μετράω με το βάθος των συναισθημάτων, με τη ζεστασιά, το βλέπω εδώ και πολλά χρόνια. Ποτέ δεν είδα τα πρόσωπα πιο γεμάτα ελπίδα, με περισσότερη υπερηφάνεια. Σταδιακά συσσωρεύονταν αυτά, Ραμονέ."

Η σκέψη του Κομαντάντε, όπως αυτή αναπτύσσεται καθ' όλη τη διάρκεια των συνεντεύξεων, με έκανε να νιώσω πολλά. Κυρίως μικρή. Και ντροπή -από αυτή που σε κάνει να σκύβεις το κεφάλι για να σκεφτείς. Και να αποφασίσεις. Πού στέκεσαι.