Friday 21 December 2007

Έστιν ουν ευκολία

Όταν ο Αριστοτέλης έδινε τον ορισμό της τραγωδίας ταυτόχρονα χάρασσε εκείνη την λεπτή γραμμή ανάμεσα σε αυτήν και το αδερφάκι της. Για πάντα παραγκωνισμένο, όχι λόγω της απουσίας σοβαρότητας αλλά, κυρίως, λόγω της ευκολίας με την οποία φτηναίνει. Εντούτοις, όταν έρχεται στα συγκαλά της, η σάτυρα προσφέρει ένα συναίσθημα κατά τι ποιο σπάνιο από αυτό της τραγωδίας. Τον κλαυσίγελο. Αυτο το σοπενχαουρικής διάστασης είδωλο της ανθρώπινης ύπαρξης. Μία έξυπνη σάτυρα μπορεί να πιάνει τον Οιδίποδα και, μέσω αυτού, να επιφέρει την «πολυεπίπεδη» κάθαρση· όχι μόνο την, συνήθη για την ανθρώπινη ψυχή, τραγική «απίθωση».

Παρόλα αυτά, η σάτυρα αναμετράται πάντα με έναν βασικό εχθρό. Το κοινό της. Ένα κοινό πολυδιάστατο, προερχόμενο τόσο από τον χώρο της τραγωδίας και του φτηνού μελοδράματος όσο και από αυτόν της φτηνής επιθεώρησης και του ποπ κορν. Όταν οι μεν μένουν ικανοποιημένοι οι δε βαριούνται και παίζουν στόχο με τα ποπ κορν. Όταν οι δε την βρίσκουν οι μεν στήνουν πηγαδάκια μιλώντας για την ντροπή της ξεπεσμένης σάτυρας που ασχολείται με φτηνά θέματα. Υπάρχει, όμως, κάτι που παραβλέπουν και οι μεν και οι δε. Ότι η σάτυρα, όταν έχει λόγο και περιεχόμενο, μπορεί να ασχοληθεί με το ο,τιδήποτε και τον οποιονδήποτε και να αποκαλύψει την σοβαρότητα του θέματος. Ο σατυρικός συγγραφέας, δε, δεν είναι ούτε πολιτικός αναλυτής ούτε δοκιμιογράφος. Πάνω από όλα είναι ένας καλλιτέχνης, ταγμένος και υποταγμένος σε αυτή του την φύση. Αυτό σημαίνει ότι ούτε υποχρεωμένος είναι να παρουσιάζει πολιτικά δεδομένα ούτε να είναι αντικειμενικός. Τα προσωπικά του πάθη αποτελούν προϋπόθεση, όχι όνειδος. Γιατί ο καλλιτέχνης δεν το παίζει αυθεντία ούτε αδέκαστος κριτής, ακολουθεί μαγεμένος το περίεργο κράμα της λογικής με το πάθος του.

Στις μέρες μας αδυνατούμε να βιώσουμε την κάθαρση. Ούτε η τραγωδία ούτε η σάτυρα καταφέρνουν να μας ικανοποιήσουν, πόσο μάλλον να μας «εξαγνίσουν» θεατρικά, λογικά και συναισθηματικά. Αντ’ αυτού η φτηνή παρέλαση δεδομένων, η εύκολη παράθεση ερμηνειών, η αναμενόμενη ποδηγέτηση και η ανταμοιβή του φιλεθεάμονος κοινού με ευπώλητο μελώ ή ανέμπνευστη και άνευ περιεχομένου κωμωδία φαίνεται να επιφέρει την ισορροπία που χρειαζόμαστε. Ως κοινό και ως κοινωνία. Ισορροπία δια της διχοτομήσεως η οποία επισύρει την αδιαφορία. Οι ικανοποιημένοι μπορούν να ανεβάσουν ποδαράκι στο τραπέζι και να αφεθούν στη νιρβάνα της τηλεόρασης. Οι ανικανοποίητοι μπορούν να βάλουν την τηλεόραση στην αποθήκη και στον χώρο που ελευθερώθηκε να τοποθετήσουν τα άπαντα του Παπαδιαμάντη. There, everyone happy.

Όταν εμφανίζεται κάποιος ο οποίος κάνει τους μεν να ανεβάζουν ποδαράκι στο τραπέζι και να συνέρχονται –αμυδρά, μην είμαστε και αφελείς- από τον λήθαργο και τους δε να σουτάρουν τον Παπαδιαμάντη στην αποθήκη και την τηλεόραση στη θέση του, ε, εκεί υπάρχει θέμα. Τα προσυμφωνηθέντα όρια καταρρέουν και η ταυτότητα του θεατή καίγεται. Πανικόβλητο το κοινό ψάχνει την δικαιολογία του. Κι επειδή αυτή δεν είναι αρκετή μετά ψάχνει το επόμενο βήμα. Οι μεν, από καιρό κατασταλαγμένοι στην ακομπλεξάριστη συμπεριφορά του ηλιθίου, προσπαθούν να στιγματίσουν τον καλλιτέχνη με την ευκολία τους. «Ο καλλιτέχνης μάς κάνει χαρούμενους. Άρα, αφού εμείς είμαστε φτηνοί είναι κι αυτός φτηνός.» Οι δε, από καιρό ταγμένοι στον κυκλώνα της αυταρέσκειας και την απαξίωσης, έχουν εύκολο έργο. «Τα θέματα που ασχολείται είναι φτηνά. Το κοινό που ευχαριστεί είναι φτηνό. Άρα λαϊκίζει.» Παρακάμπτοντας, όλοι, την ουσία του θεάματος. Την προσωπική ματιά και οπτική του καλλιτέχνη πάνω στα πράγματα. Καταλήγοντας στο οξύμωρο ότι το θέμα κάνει τον καλλιτέχνη, όχι ο καλλιτέχνης το θέμα.

Και οι μεν παρακάμπτονται εύκολα. Αναλύονται σε ένα, άντε δύο επίπεδα, βολεύονται σε αυτά και από μπροστά τους απλά μένει να περάσει το επόμενο θέαμα. Οι δε, όμως, είναι το «γαμώτο». Όλη τους η γνώση, όλη τους η κριτική ικανότητα, το «ανεβασμένο» επίπεδο και η «καλλιεργημένη» ματιά τους καταλήγει σε έναν κουβά. Της φτήνιας. Γιατί φτηνά ξεπουλάνε ό,τι καλό για να προσποιηθούν την ανωτερότητά τους. Βαθειά κομπλεξικοί, ορκισμένοι εχθροί του λαϊκού. Αυτή η ελίτ που κερδίζει την αξία της από την αυτόματη απόσταση που λαμβάνει από τις καταστάσεις και τον «λαουτζίκο». Διακινώντας την «εύθραυστη» στα λαϊκά θέλω αντίληψή της μόνο στους κύκλους της, ναρκισσιστικά και αυτάρεσκα. Για να μπορεί να στρέφει τα βέλη της σε όποιον είναι έξω από τον κύκλο αυτό.

Μόνο που αυτή, η ευαίσθητη, «δύσκολη», ανικανοποίητη, υψηλού επιπέδου ομάδα δεν υφίσταται ανεξάρτητα από ό,τι την κυκλώνει. Υποτίθεται δε ότι η μόνη της αξία είναι η πιθανή ικανότητά της να στρέφει τα μάτια των οξαποκεί στην ουσία των πραγμάτων. Όσο η ίδια χάνει την ουσία τόσο εγχέεται στα κατώτατα στρώματα του οξαποκεί. Σε αυτά της φτήνιας και της ευκολίας. Αποδεικνύοντας ότι δύσκολο δεν είναι το να διαφέρεις. Δύσκολο είναι το να έχει αξία αυτό.

19 comments:

Κωστής Γκορτζής said...

Σωστότατη η ανάλυση.
Και η ελιτ που περιγράφεις πάντα έτσι ήταν. Ανίκανη να εκτιμήσει γενικά.
Σήμερα, όμως, και η σάτυρα ακολουθεί την εύκολη οδό να λοιδωρεί την καθημερινή μας 'φτήνεια'.
Γι αυτό και είναι 'φτηνή' εξ ορισμού.

Η γενιά μου που έχει μεγαλώσει με Τσιφόρο και Πρετεντέρη (όχι τον σημερινό γελοίο αλλά τον έξοχο πατέρα του) και -γιατί όχι- Σακκελάριο, μάλλον το πρώτο συνθετικό του κλαυσίγελου αισθάνεται με τη 'σάτυρα'.

Και, στον χώρο της, δεν βλέπω κανένα καλλιτέχνη να κάνει το θέαμα... Ούτε στο θέατρο, με λίγες εξαιρέσεις 'κλασσικών' σατυρικών έργων.

Anonymous said...

Ἐστὶν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι’ ἀπαγγελίας, δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν
Αριστοτέλης

ritsmas said...

Μικρό μου πολυγραφότατο ταλαντούχο πλασμα, πέρασα για ευχές. Ξέρεις ερχονται γιορτες και μια ανάπαυλα θα ήταν ο,τι καλύτερο για όλους
σε φιλω
χρονια πολλα
ριτς

The Torch said...

Δεν θα τελειώσει ποτέ (δυστυχώς ή ευτυχώς) η σύγκρουση ανάμεσα στο υψηλό ή χαμηλό επίπεδο. Στο λαϊκό και στο λαϊκίστικο. Στο ελιτίστικο και στο ποπ και πάει λέγοντας.

Zaphod said...

Παρακαλώ μην μπερδεύετε τις χοντρές πλάκες με την φτήνια. Ο Αριστοφάνης έβαζε Θεούς(!) να κλάνουν, να περιφέρονται με τσουτσούδες στα χέρια, να ξεφτυλίζονται και τα λοιπά. Στην κωμωδία/σάτυρα το όριο είναι πάντα ο θεατής. Πρέπει να γελάσει και το γέλιο να είναι αγνό και ουχί εκβιαστικό. Κατά τα άλλα το άρθρο σου με καλύπτει πλήρως

love&kisses
zaphod

kyriaz said...

μ' άρεσε-όπως πάντα-ο τρόπος της σκέψης σου...

Καλές γιορτές να έχεις... :)

anyone said...

καλές γιορτές να έχεις μαργαριτούλα...

fish eye said...

ευχομαι τα πιο ομορφα χριστουγεννα..ελλα σε μενα να δεις που σουχω ενα παραμυθακι..φιλιαα!!

kyriaz said...

καλές γιορτές!

Maria Mikro Analogo said...

Καλά Χριστούγεννα με υγεία και ό,τι επιθυμείς! Φιλάκια :D

o kairos said...

Ω ρε ρεντα.ΔΙ ΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΦΟΙΒΟΥ εχει γινει σημερα.Καλη χρονια μπρε.

zero said...

Καλα Χριστουγεννα και Καλη Πρωτοχρονια.
Ευχομαι οτι καλυτερο για σενα.
Φιλια.

Niemandsrose said...

Για την πνευματική αλίτ λες; Μπρρρ...Ζωή σε λόγου μας, μέρες πού'ναι.
Γεια σου πλάσμα!

Φράνσις said...

Συγγνώμη που μπήκα για να σου ευχηθώ καλό Χρσιτουγεννο και να σου "μπει" καλά το 2008 μωρε μαργαριτουλι.Εχω ατυχήματα με το τσουβαλι τις τελευταιες μερες και όχι πενυματικη διάυγεια για να κανω ευπρεπε΄ς σχόλιο.Πάντως σου προτείνω το βιβλίο του Τατσόπουλου ΝΕΟΕΛΛΗΝΕΣ, για να δεις κατι ανθρώπους του θεάματος και μη, και να καταλαβεις, είμαι σίγουρη, πολλά.Ποιος είπε ότι η αλήθεια είναι πολυεπίπεδη; Φιλιά και θα τα πούμε.

tzotza said...

καλημερα μαργαριτουλα μου γλυκια..
χρονια πολλα περασα να σου πω,,
σου ευχομαι να εισαι παντα καλα και να εισαι παντα γυρω απο ανθρωπους που σε αγαπανε και σε εκτιμουνε για τον υπεροχο ατομο που εισαι.. (ξερω κατι παραπανω εγω που το λεω!!! :)

σε φιλω γλυκα φιλεναδα μου!!!
:)

ladybug said...

Καλή χρονιά γλυκιά μου :)

Φωτούλα Τζιώντζου said...

Επί του ποστακίου ούτε λέξη, καθότι θα μου καεί η βασιλόπιττα, την ευχή μου και φεύγω:
Μικρή η καινούργια χρονιά να είναι όσο βασανιστικά όμορφη θες εσύ...
είπα και πάω να ελέγξω τη βρωμοπίττα....

elafini said...

Καλή χρονιά Μαργαριτούλα :)

subir said...

ΚΑΛΗΧΡΟΝΙΑΜΕΑΠΙΣΤΕΥΤΗΧΑΡΑΚΑΙΗΡΕΜΙΑ. :)