Monday 23 July 2007

Το θέαμα και ο θεατής - Το θέατρο

Η άποψη περί του "ωραίου" και της "τέχνης" διαφέρει από εποχή σε εποχή. Εξελίσσεται μέσα σε αυτές κι εξαιτίας τους. Η αντίληψη δε περί του ωραίου στην τέχνη έχει δραπετεύσει από τα στενά όρια του προκαθορισμένου και της υποβολής και υπόκειται πλέον, θα έλεγε κάποιος, στην τυχαιότητα της δημοκρατίας.

Απέναντι στο "ωραίο" και την "τέχνη" -κατ' εξοχήν θεάματα- τοποθετείται ο "θεατής". Ο θεατής που είναι ταυτόχρονα μία ιστορική οντότητα έκθετη στις νόρμες των διαφορετικών "γίγνεσθαι" που τον περιβάλλουν. Υπάρχουν, λοιπόν, στη συνθετότερη των περιπτώσεων, δύο αντιλήψεις που μπορεί να έχει το άτομο περί "ωραίου" και "τέχνης". Την κοινωνικώς και πολιτικώς "ορθή" αντίληψη και τη δική του -μία εξατομικευμένη περίπτωση της πρώτης. Ο σύγχρονος θεατής βρίσκει τη θέση του μία στο ποτισμένο από ανθρώπινες μυρωδιές κάθισμα του θεάτρου, μία στο ανατομικό -νεωτερικά κιτς- κάθισμα του κινηματογράφου και μία στον οικείο καναπέ του. Είναι όμως ίδιος ο θεατής απέναντι στα τρία αυτά θεάματα; Και διέπονται τα τρία αυτά θεάματα από τις ίδιες βασικές αρχές;

Το θέατρο, λοιπόν, για το οποίο θα μιλήσουμε πρώτα ως συμπορευόμενο επί μακρότερο χρονικό διάστημα με τον άνθρωπο, τοποθετεί τον θεατή πολυεπίπεδα γύρω του. Άλλες φορές κυκλωτικά, άλλες σε διαφορετικό ύψος. Μία εικόνα είναι αυτό, ναι, αλλά ενδεικτική της αλληλεπίδρασης θεατή και θεώμενου. Το θέαμα "εκτελείται" και "περατώνεται" συγχρόνως με την παρακολούθησή του. Η πλοκή και οι ανατροπές στο θεατρικό κείμενο, η ερμηνεία των ηθοποιών, το θεατρικό σκηνικό και οι αλλαγές του κατά τη διάρκεια της παράστασης είναι γεγονότα τα οποία αντιλαμβάνεται ο θεατής άμεσα, ταυτόχρονα με την συναισθηματική και λογική του εμπλοκή με αυτά, χωρίς την διαμεσολάβηση του χρόνου ή άλλου υλικού. Θα παρατηρούσε κάποιος ότι το θέατρο είναι η καλύτερη προσομοίωση της ζωής σε σχέση με τα άλλα δύο μέσα -τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Λειτουργεί παράλληλα και ταυτόχρονα με τον θεατή του. Άπαξ. Δεν έχει "pause", δεν έχει διαμεσολάβηση υλικών (όπως είναι ο φακός).

Ο θεατής στο θέατρο είναι συντελεστής. Τελευταίος χρονικά αλλά όχι δίχως σημασία για το θέαμα. Διότι πώς αλλιώς θα μπορούσε ο Αριστοτέλης να μιλήσει για κάθαρση εάν ο θεατής ήταν αμέτοχος; Έστω και με αυτήν την μοιρολατρική αντιμετώπισή του από τον Αριστοτέλη, ο θεατής εν τούτοις συμμετέχει ενεργά. Κατακυρώνοντας την αξία της τραγωδίας.Ταυτιζόμενος με τον χαρακτήρα-σύμβολο μίας ολόκληρης εποχής και της διανόησής της.

Το γέλιο του θεατή στην σάτυρα, ή στα μετέπειτα αναγεννησιακά θεάματα, ήταν η αναγκαία συνθήκη για την περάτωσή τους. Ήταν η αναγκαία πάσα προς το καλάθι. Ας μην αναλύσουμε δε την ενσωμάτωση των πιο μύχιων επιθυμιών και φόβων του θεατή στο σεξπυρικό θέατρο - το οποίο όσες κατηγορίες και να έχει δεχτεί όσον αφορά θέματα "copyright" και πειρατίας αρχαίων κειμένων έχει το προσόν να αποδεικνύει ότι σημαντικό είναι το μήνυμα να αποστέλλεται και στην κατάλληλη εποχή. Μία ενσωμάτωση η οποία μετατρέπει το θεατρικό κοινό σε μία σιωπηλή αίθουσα μέσα στην οποία συντελικές σκέψεις και εκλάμψεις νευρώνων συνέχονται ώστε να προκαλέσουν στον θεατή την υπέρβαση και το ξέσπασμα.

Η σκοτεινή αίθουσα λοιπόν του θεάτρου βρίθει από νήματα ανάμεσα στους ηθοποιούς και τον θεατή -νήματα που χαλαρώνουν και τεντώνονται πολλάκις κατά την διάρκεια ενός θεατρικού έργου και η έντασή τους επηρεάζει τόσο τον ηθοποιό όσο και τον θεατή, με αντιδράσεις που γίνονται άμεσα αντιληπτές και από τους δύο.

Συνεκδοχικά, και σχεδόν νομοτελειακά, το θεατρικό έργο είναι κείμενο και θέαμα το οποίο υπόκειται σε διαρκείς αλλαγές και σε ατέρμονη εξέλιξη. Το θεατρικό κείμενο είναι παγιωμένο -και είναι το μόνο στατικό κομμάτι του θεατρικού δρώμενου. Η σκηνοθεσία, η ερμηνεία, η αντίδραση και μετά από αυτή, μοιραία, η εξελιγμένη ερμηνεία και αντίδραση προσδίδουν στο θέατρο χαρακτήρα ποταμού. Οι όχθες είναι γύρω του, το οριοθετούν. Το νερό κυλά.

Μία τεράστια συζήτηση περί θεάτρου ανοίγεται ξανά με την εμφάνιση του "επικού" θάτρου -και του ιδρυτή του. Είναι σε ακριβώς αυτό το σημείο που τόσο ο δημιουργός και οι συντελεστές όσο και ο θεατής καλούνται να επαναπροσδιορίσουν τους ρόλους τους στο θεατρικό δρώμενο, αλλά και την ίδια τη λειτουργία του θεάτρου. Στην εποχή του το επικό θέατρο στιγματίστηκε από την παταγώδη αποτυχία του να πραγματώσει τους σκοπούς του -ίσως ακόμη κι από την κακεντρέχεια διαφόρων να σπιλώσουν την ιδέα του επικού θεάτρου με πολιτικές μικρότητες. Άποψή μου είναι πως το επικό θέατρο είναι κομμάτι κάθε θεατρικού έργου στις μέρες μας κι έχει εμποτίσει και τον κινηματογράφο -αλλά και την τηλεόραση- με την λειτουργία του.

Αν το ερευνήσει κάποιος ακόμη περισσότερο, το επικό θέατρο ήρθε για να ολοκληρώσει κάθε διαλεκτική πάνω στην αξία και την λειτουργία του θεάτρου. Ήταν το κομμάτι που έλειπε από το παζλ. Γιατί αντέδρασε στην μονόφθαλμη θέαση του θεάτρου -ως ένα δρώμενο το οποίο αποκλείει χωροχρονικά τον θεατή (με την ανύψωση της σκηνής και με την απόκρυψη της "παραλληλότητάς" του με την εν εξελίξει πραγματικότητα). Με τον Μπρεχτ εισήχθη το θέατρο στη νεωτερική εποχή -λένε πολλοί. Ακόμη και για εμένα, που βρίσκω τέτοιους όρους παρωχημένους έως και ύποπτους, είναι γεγονός πως με τον Μπρεχτ αναθεωρείται ουσιαστικά, κι όχι μόνο θεματικά, η σχέση θεώμενου-θεατή.

Ο θεατής παίρνει από το θέαμα την απαραίτητη απόσταση -αυτή που εκ των πραγμάτων υπάρχει κι επί αιώνες αποκρυπτόταν από την αριστοτελική διαλεκτική- ώστε να μπορέσει να διαδραματίσει έναν ακόμη πιο ουσιαστικό κι ενεργό ρόλο σε αυτό. Αυτόν του σκεπτόμενου θεατή, του θεατή που έχει το περιθώριο να αντιδράσει λογικά και συναισθηματικά μέσα και απέναντι σε αυτό που βλέπει να διαδραματίζεται εμπρός του έχοντας κάθε στιγμή επίγνωση ότι παρακολουθεί μια αφήγηση μυθοπλασίας κι όχι μία σκηνή από την πραγματικότητα που διαδραματίζεται πλάι του στο μετρό ή στον δρόμο. Αποκτά έτσι η σχέση θεάτρου-θεατή μία ειλικρίνεια την οποία δεν είχε γνωρίσει ποτέ πριν.

Στην ερώτηση γιατί αυτό δεν έγινε αντιληπτό στην εποχή του απαντήσεις μπορούν να δωθούν πολλές. Δεν έχει, όμως, και τόση σημασία η απάντηση που θα δώσει κάποιος. Αξία έχει ότι η μπρεχτική αντίληψη για το θέατρο οδήγησε στην έκρηξη τόσο της θεατρικής όσο και της κινηματογραφικής αισθητικής -αλλά και θεματικής- αντίληψης. Γιατί πώς αλλιώς μπορούμε να αντιληφθούμε τον Γκοντάρ παρά, πρωτίστως, σαν το κινηματογραφικό παιδί του Μπρεχτ;

Και, σε τελική ανάλυση, το μπρεχτικό θέατρο είναι πρωτίστως κινηματογραφικό. Η θεωρία του και το όραμα που ήθελε να εκπληρώσει ταιριάζει ακόμη περισσότερο στον κινηματογράφο. Ο οποίος την απόσταση μεταξύ θεωμένου και θεατή την αποδεικνύει και υλικά - με την ύπαρξη του φακού και την χωροχρονική διάσταση ανάμεσα στην περάτωση του έργου και την θέασή του.

(Συνεχίζεται)

Υ.Γ.: Ξεκινώ εδώ μία συζήτηση για το θέαμα και τον θεατή - θα είμαι ευτυχής να διαβάσω τις απόψεις σας. Συγχωρήστε μου υποκειμενικές αντιλήψεις και συνειρμική σκέψη -δηλώνω έρμαιο και των δύο. Επίσης, ανοίγεται αυτός ο διάλογος με αφορμή την παρότρυνση του φίλου μου Ηλία, τον οποίο κι ευχαριστώ για αυτήν.

21 comments:

ο δείμος του πολίτη said...

Πραγματικά ένας διάλογος για την Τέχνη είναι κάτι που θα με ενδιέφερε. Ο θεατής πράγματι αποτελεί μέλος του θεάτρου. Είναι ένας συν τελεστής που οι αρχαίοι και αργότερα ο Σαίξπηρ τον έλαβαν υπόψη στη διαμόρφωση των σεναρίων.

σ.σ. Σύντομα θα παρουσιάσω μια βιβλιοκριτική για ένα ιδεολογικό εγχειρίδιο για το μεταμοντέρνο.

Φράνσις said...

Πειραζει που το μονο που επιθυμω διακαώς αυτη τηστιγμή είναι ένα μπλουμ διαρκείας σε κρυσταλλινη δροσερη και καθαρη θάλασσα μαργαριτουλα μου; (Εχεις μια καταπληκτικη ικανοτητα να με κανεις να νιωθω ανεπαρκης!) τι να σχολιασω εγω τώρα; Μου ερχεται στο μυαλο μία επιθυμια του Rousseau σχετικα με τους θεατες και τους θεώμενους. Οτι όλοι πρεεπι να είναι ταυτόχρονα και τα δύο... Α συγχωρείσσαι γαι τον τυχον υποκειμενισμό σου! Ο Αντώνης Κόκκινος είχε πει ότι αξία στην Τεχνη εχει ο υποκειμενισμός.Προφανως εννοούσε ως προς το θεμα της ερμηνείας του εργου, φανταζομαι, κι οχι ως προς τις διαπιστώσεις περι του φαινομένου Τεχνη. Παντως είναι πολυ καλο το κειμενό σου, εύγε λεει το ξωτικό και σου στελνει ενα φιλακι 40 βαθμών Κελσίου!

patsiouri said...

Ακόμη και ολόκληρη η βιομηχανία της διαφήμισης έχει στηριχτεί πάνω στη σχέση θεάματος-θεατή...target group if you know what I mean...

industrialdaisies said...

@ ο δείμος του πολίτη: Είναι δείμο μου ο θεατής συντελεστής, δεν νομίζω ότι υπάρχει Τέχνη χωρίς κοινό ούτως ή άλλως.

Και πέρα από αυτούς που αναφέρεις, στο επικό θέατρο ο θεατής είναι ακόμη πιο ενεργός. Γιουχάρει, αλλάζει την τροπή της υπόθεσης, λαμβάνει μέρος στον διάλογο, του απευθύνεται ο λόγος από τους ηθοποιούς...

Ξέρεις, νομίζω πως το θέατρο δεν γίνεται για ναρκισσιστικούς λόγους. Πάνω από όλα γίνεται για να ξεκινήσει ένας διάλογος.

Όσο για το μοντέρνο και το μεταμοντέρνο... Όσο και να απεχθάνομαι τους όρους αυτούς... Κάντο γρήγορα ή πες μου τον τίτλο του βιβλίου. Εκκρεμεί μία εργασία μου για τον Οκτώβριο στην οποία ένας συνδετικός κρίκος θα είναι η νεωτερικότητα -κι ας προσπάθησα να πείσω την καθηγήτρια πως δεν υπάρχει κάτι τέτοιο... Φιλιά!

@ auburn kate: Κι εγώ καλή μου, αυτό θέλω. Μέχρι να το καταφέρω κάνω υπομονή κι ασχολούμαι με πράγματα που μου αρέσουν. Φιλιά στο ξωτικό.

@ patsiouri: Για τους διαφημιστάδες έχω ξαναμιλήσει στο παρελθόν. Και δεν σκοπεύω να ξαναχαλάσω σάλιο εδώ. Τουλάχιστον στα κείμενα περί θεάματος και θεατή ας ασχοληθούμε με τους ουσιαστικούς συντελεστές. Όχι με τις βδέλλες. (Καταλαβαίνεις αδυναμία που τους έχω...)

Кроткая said...

έχω την εξής απορία. Ο θεατής μπορεί να είναι κοινωνός του θεάματος στο θέατρο -σαφώς πολύ περισσότερο από ό,τι στον κινηματογράφο ή στην τηλεόραση.

Υπάρχει όμως μια σύμβαση που τον θέλει παθητικό. Ο θεατής δεν μπορεί να εκφραστεί, παρά μόνο επιδοκιμαστικά και μόνον σε κάποιες στιγμές -ή μόνον εσωτερικά. Θεάται, παρατηρεί, ίσως και να ενσωματώνει, αλλά παραμένει παθητικός -ως πομπός τουλάχιστον.

Ίσως το μόνο θέαμα στο οποίο οι θεατές ήταν ενεργοί να ήταν η ρωμαϊκή αρένα. Το ξέρω πως είναι τραβηγμένο και υπερβολικο αυτό που λέω -και κατεβάζω και το επίπεδο πολύ - αλλά έχει μια δόση αλήθειας...

industrialdaisies said...

@ krotkaya: Κροτάκι, σε κάποιο βαθμό είναι έτσι όπως το περιγράφεις. Σκέψου, όμως, πως οι "δονήσεις" του κοινού φτάνουν στους ηθοποιούς ταυτόχρονα με το δικό τους παίξιμο.

Έχοντας συνομιλήσει με κάποιους ηθοποιούς μου έχουν πει πως σχεδόν ποτέ δεν είναι το ίδιο το παίξιμό τους από την μία παράσταση στην επόμενη. Και λόγω των αντιδράσεων του κοινού κατά την παράσταση και λόγω των διαλόγων που μπορεί να έποντάι αυτής. Ο ηθοποιός δεν κινείται ενώ παίζει μέσα σε μία αποστειρωμένη γυάλα. Έχει αισθήσεις οξυμένες για να πιάνει τις αντιδράσεις του κόσμου.

Όχι λιγότερο, σκέψου θεατρικά κείμενα που είναι ανοιχτά στην εξέλιξή τους να διαμορφωθούν από το κοινό. Και πίσω από αυτό, ο Μπρεχτ. Ο οποίος ήθελε τα μηνύματα του θεατρικού να γίνονται αντιληπτά ως τέτοια από τον θεατή και να τον ωθούν σε δράση. Παραστάσεις που έλαβαν χώρα σε εργοστάσια κι ο κόσμος εξοργίστηκε τόσο που φώναζε συνθήματα επαναστατικά. Σκέψου ακόμα θεατρικά είδη όπως η σάτυρα (του σήμερα), τα οποία βασίζονται στον ατακαδόρικο αιφνιδιασμό του θεατή και στην οιαδήποτε αντίδρασή του για να εξελιχθούν. Κι άλλα πολλά...

Όσο για την ρωμαϊκή αρένα. Δεν είναι θέμα "πτώσης" του επιπέδου. Απλά δεν ήταν τέχνη -κι εδώ παλεύω να μιλήσουμε για αυτήν κι ας μην μπορώ να την ορίσω (στο τελευταίο κείμενο ίσως προσπαθήσω). Ήταν απλά θέαμα συνοδευόμενο από άρτο. Αυτού του θεάματος την πιο "κόσμια" μεταφορά την εντοπίζω εγώ στο τσίρκο. Άλλος κόσμος, άλλοι κανόνες. Μπορούμε να το συζητήσουμε αν θες.

Καλημέρα!

Я верю в Сталина said...

Είμαι αμόρφωτος σε ό,τι αφορά στην Τέχνη, όμως μπορώ να μεταφέρω το θαυμασμό μου για το θέατρο τις φορές που μπορώ και παρακολουθώ κάποια παράσταση (δυστυχώς σπάνια στην Ελλάδα πια). Δεν μπορώ να ξεχάσω τη δυναμική που παρουσιάζουν οι παραστάσεις από τη μία νύχτα στην άλλη (μου έχει τύχει να δω δύο φορές την ίδια παράσταση και να νομίζω ότι έβλεπα δύο εντελώς διαφορετικά έργα!)

Συμφωνώ με το σχόλιο της Κροτκα, φευ, όμως δεν μπορώ και να μην διαφοροποιήσω τη διαδραστικότητα του θεάτρου, έστω κι αν είναι περιορισμένη σε σχέση με το κινηματογράφο (την τηλεόραση την αγνοώ επιδεικτικά, εκτός κι αν μιλάμε - ακολουθεί αστεϊσμός- πλάσμα 454574 ιντσών και παίζει η Βραζιλία του Σώκρατες, οπότε μιλάμε για άλλο είδος θεάματος.)

Εκεί που εγώ θα ήθελα να σταθώ λίγο είναι στη διατύπωσή σου για το ωραίο και την Τέχνη.
Δεν ξέρω αν αλλάζουν οι απόψεις για το ωραίο ανα τω κόσμω και τις εποχές ή απλά αλλάζουν τα κριτήρια που θεωρούμε κάτι ωραίο και κάτι Τέχνη ή ίσως να ρικάρω (;) και την έκφραση ωραία τέχνη. Γεγονός είναι όμως πως τόσο το ωραίο όσο και η Τέχνη έχουν σκοπό να μας ικανοποιήσουν υπαρξιακά ερωτήματα, να ξυπνήσουν αρχέγονες σκέψεις και να θέσουν τις αισθήσεις μας σε λειτουργία, όπως τολμώ να πιστεύω, μερικώς να ικανοποιούν τη λίμπιντο.

Αυτό είναι κοινό στούς αιώνες και δεν αλλάζει, ο λόγος δηλαδή. Το αν σήμερα, ωραίο θεωρείται κάτι που ίσως ακόμα κι ένα χρόνο πριν να μην είχαμε καν διανοηθεί να σκεφτούμε ίσως έχει να κάνει με τηνευκολία που αποδεχ΄μαστε τις τάσεις που κάποιοι άλλοι μας σερβίρουν.

Πλατειάζω και ως αδαής θα καταντήσω γραφικός...

Κι ο Κούντερα γράφει κάτι τέτοια δοκίμια για τη Λογοτεχνεία όμως αποκλειστικά...

Кроткая said...

ναι έχεις δίκιο σε αυτό.

και όσο για τις εναλλακτικές απόπειρες στο θέατρο όπως του Μπρεχτ, σαφώς και έχεις δίκιο. Κάτι αντίστοιχο νομίζω πως γινόταν και στα αντάρτικα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην ισπανία, κατά τον εμφύλιο.

μάλλον δεν απέδωσα καλά την απορία μου. έχω την αίσθηση πως, πέρα των όσων λες που ισχύουν, τα τελευταία χρόνια, το μεγαλύτερο κομματι του θεάτρου εγκλωβίζεται σε νόρμες. Και όταν προσπαθεί να κάνει κάτι πρωτοπορειακό, αυτό έχει τόσο μειοψηφικά χαρακτηριστικά που δεν είναι καθόλου εύληπτο με αποτέλεσμα να προκαλεί μόνο αμηχανία στον θεατή.

όσο για την τέχνη -χμ... εγώ θα έλεγα πως είναι έκφραση της εσωτερικής αλήθειας του κάθε ανθρώπου. και δνε θεωρώ πως δικαίωμα στην δημιουργία τέχνης έχουν μόνον οι "επισήμως αναγνωρισμένοι" καλλιτέχνες.

zero said...

Καλα εκανες και το εγραψες.
Θα σου στειλω ενα email.

Unknown said...

Το εύγε μου, μικρή μου Μαργαριτούλα όχι απλά που έγραψες ένα πυκνό, ατσάντιστο (σε πειράζω...) κι ενδιαφέρον κείμενο αλλά και που καταπιάστηκες με δαύτο το ερώτημα των ερωτημάτων στην Τέχνη.

Δεν έχω κάτι να αντιθέσω - δεν είναι άλλωστε argumentative η δουλειά σου, απλά δύο σχόλια: Ένα στην "πως προφέρεται" Ρωσσίδα μας που παρατηρεί με παράπονο την ολιγομελή στήριξη στην πρωτοποριακότητα.
Έτσι δεν συνέβαινε πάντοτε, άραγε; Κάθετι πρωτοποριακό είναι μοιραίο να λειτουργήσει βραδυφλεγώς. Αν έχει κάτι περισσότερο να πει η ανάφλεξη έστω και αργά θα έλθει.
Ειδάλλως Δόγμα '95...

Και μια μικρή αντίθεση σε σένα I.D. μου: Έχω την ενύπωση πως ο θεατής συντελεί "ορθά κοφτά" σε κάθε μορφή τέχνης. Δεν βρίσκω το θέατρο, της ηχηρότερης συμμετοχής, περισσότερο διαδραστικό. Εκτός εάν συμμετοχή εννοούμε την πρακτική παρέμβαση στο Θέαμα. Όμως τότε νοθεύεται το αρχικό καλλιτεχνικό όραμα και η Τέχνη αποκτά μια πλέον δυσάρεστη για μένα χροιά "σοσιαλισμού".
Which I certainly don't need...

Σε περιμένω στην συνέχιση της αξιέπαινης (και μην το εκλάβεις αυτό πατερναλιστικά, σ' έφαγα) δουλειάς.
Είσαι, επισήμως πλέον, μέλος μιας λέσχης υπέροχων θνήσκοντων βρυκολάκων.
Στέκω υποστηρικτικά.

ο δείμος του πολίτη said...

Το προτεινόμενο βιβλίο πέρα από τις μαρξιστικές θεωρίες δεν καλύπτει το θέατρο, αλλά αν το δεις δημιουργικά και συνδιαστικά προισφέρει μία απόλυτη ιδεολογική θεωρία για να γράψεις εσύ για το θέατρο.

Κατά τη γνώμη μου, στην ουσία το σημερινό θέατρο -παρά την όποια ποιότητά του- καθίζει στον καναπέ/κάθισμα τον θεατή και παύει να τον έχει ως συντελεστή. Περισσότερο δουλεύεται το θέαμα (οι τηλεοπτικές και κινηματογραφικές επιρροές) και λιγότερο το σενάριο (που έπαψε γενικά να έχει το βαθύ πανανθρώπινο νόημά του -πλην εξαιρέσεων πάντα) και ακόμα λιγότερο την ηθοποία. Ο σκηνοθέτης προσπαθεί να βγει στη σκηνή δίπλα στους ερμηνευτές (που μέχρι τώρα τον παραμέριζαν), αλλά γίνεται με ένα λαϊκίστικο τρόπο εντυπωσιασμού. Αναλόγως όμως; οι άλλοι συντελεστές χάνονται (σενάριο, σκηνογραφία, κουστούμια) και κυρίως ο θεατής.

Είναι πια θεατής του καναπέ -το είπα ήδη. Αμέτοχος παρατηρεί, θαυμάζει, αλλά μόνη συμμετοχή του είναι το γέλιο. Δε χιουχαϊζει, δε συμμετέχει άμεσα (εκτός από τότε που οι ερμηνευτές χάνονται μέσα στην πλατεία και παίζουν το ρόλο του κοινού -ανάλογα το έργο).

Fatale said...

ο θεατής και ο ηθοποίος...
ένα ατελείωτο πάρε δώσε ενεργείας....
η ενέργεια που διαχέεται ποτίζει και τις δύο πλευρές...
η αφομίωση της είναι η επιτυχία του θεάματος...!!
είτε δεις Σαίξπηρ είτε δεις Αριστοφάνη...
τα κείμενα είναι τα κανάλια-λέξεις ,διάλογοι- που προκαλούν την εκδήλωσή της...
φιλιά πολλά

Unknown said...

Δηλαδή, καλέ μου Δείμε, θεωρείς πως η γιούχα (ή το ενδιάμεσο χειροκρότημα...ή δεν ξέρω να σηκωθείς απάνω και ν΄αρχίσεις να κουβεντιάζεις με τους "συντελεστές"...) είναι δείγμα και μέτρο συνδιαμόρφωσης του τεκταινομένου;

Θεωρείς πως η μετέπειτα κριτική στάση του θεατή, ΔΕΝ αποτελεί δείγμα αναφαίρετης συμμετοχής;

R2-D2 said...

Άνοιξες μία από τις αγαπημένες μου συζητήσεις. Θα εκτυπώσω το κείμενό σου, για να το διαβάσω ήσυχα αύριο και μεθαύριο που θα είμαι κλειδωμένος στο μπουντρούμι!

industrialdaisies said...

@ dimosthenis s.: Δημοσθένη μου, τα κριτήρια και, συνεκδοχικά, οι απόψεις περί του ωραίου αλλάζουν, αυτό είναι γεγονός.

Όσο για τον σκοπό της τέχνης, όπως τον θέτεις... Παρ' όλο που συμφωνώ μαζί σου οφείλω να πω ότι κι αυτό δεν αποτελεί τίποτε παραπάνω από μία υποκειμενική αντίληψη. Κατά καιρούς, αλλά και από άνθρωπο σε άνθρωπο, αυτός διαφέρει. Κινήματα στην τέχνη, με διακηρύξεις των σκοπών τους έχουν περάσει πολλά -και πίστεψέ με, σε πολλά από αυτά,κανένα από όσα απαριθμείς δεν περιλαμβανόταν σε αυτούς. Χωρίς να κάνει την τέχνη τους "μη τέχνη".

Συμφωνώ ότι άπαξ και το άτομο συγκινηθεί από ένα έργο τέχνης μπορεί να συμβούν σε αυτό όσα περιγράφεις. Μπορεί και όχι όμως, ή μπορεί να συμβαίνουν ακόμη περισσότερα... (Γραφικός δεν καταλήγεις, και μην ξαναδιαβάσω κάτι τέτοιο εδώ μέσα... Άντε!) :)

@ krotkaya: Κροτάκι, έτσι όπως το θέτεις... Χμμμ, μπορεί ναι... Ίσως διανύουμε μία περίοδο που το θέατρο περνά κρίση. Από την άλλη, επειδή θέλω να αντιστέκομαι και στις συντελικές σκέψεις περί τέχνης, αλήθεια τι περιθώριο δίνουμε σε νέους συγγραφείς και σκηνοθέτες να ανεβάσουν τα έργα τους;

Διάβαζα κάποτε ότι στην Αθήνα υπάρχουν κοντά στα 270 (αν θυμάμαι καλά) θέατρα. Ναι, εκ των οποίων το πολύ καμιά τριανταριά βγάζει κέρδος (από καταξιωμένα έργα ή διάσημους συντελεστές) κι όλα τα υπόλοιπα πειραματίζονται ελείψει κοινού και κονδυλίων. Δεν μπορώ να δεχτώ ότι στην περίοδο της τεχνολογικής προόδου και της τόσο ευρείας διακίνησης ιδεών δεν υπάρχουν πρωτοποριακές -ή έστω ενδιαφέρουσες- ιδέες. Αλλού χάνεται το παιχνίδι. Και φταίνε πολλοί σε αυτό -κι εμείς οι ίδιοι...

Όσο για το ποιος μπορεί να κάνει τέχνη... Δεν θα μπορούσα να συμφωνήσω περισσότερο μαζί σου. :)

@ zero: Έπεται και συνέχεια! Ευχαριστώ για το mail, θα σου απαντήσω σύντομα!

@ ilias dimopoulos: Ηλία μου, για την αναγνώριση πρωτοποριακών ιδεών... Νομίζω ότι είναι όντως μοιραίο. Ξέρεις, νομίζω πως είναι κατάρα μεγάλων καλλιτεχνών να βρίσκονται μπροστά από την εποχή τους όχι για κάποιον ιδιαίτερο απαραίτητα λόγο. Απλά γιατί αφήνουν την ευαισθησία τους να εκφραστεί με όση ειλικρίνια διαθέτουν και το μυαλό τους να έχει οξυμμένες τις αντέννες του παρά την εποχή που ζουν -αυτό είναι κάτι διαχρονικό, η μάζα από την άλλη σκέφτεται με όρους παροδικότητας...

Παρ' όλα αυτά έχω την αίσθηση ότι στις ημέρες μας αυτό πάει να αλλάξει, χωρίς απαραίτητα να συμβαίνει κάτι καλύτερο. Εν μέσω βομβαρδισμών πληροφορίας και αισθητικών αξιών το άτομο δέχεται πολλές φορές άκριτα οτιδήποτε του πλασάρεται ως τέχνη ή ως πρωτοπορία, μόνο και μόνο επειδή φέρει τον τίτλο. Εν μέρει ίσως έτσι εξηγείται ένα κομμάτι της αποδοχής του Δόγματος, του video art, της performance...

Ας μην ξεχνάμε πως η τέχνη πλέον έχει αλλάξει και μέσα "παραγωγής", μπορεί δηλαδή να παράγεται σε κλίμακα βιομηχανίας. Κάτω από την ίδια βιομηχανία φερ' ειπείν (του κινηματογράφου π.χ.) εντάσσεται τόσο ο Χίτσκοκ όσο και το Fast and Furious. Κι επειδή θεωρείται πλέον τέχνη ο κινηματογράφος, οιοδήποτε προϊόν του βαφτίζεται τέχνη... Τέλος πάντων, η συζήτηση για τον κινηματογράφο ακολουθεί -οπότε και θα έχουμε την ευκαιρία να μιλήσουμε εκεί...

Για το άλλο θέμα που θίγεις, σαφώς και οφείλω να διαχωρίσω την θέση μου από μία πιο ψύχραιμη διαπίστωση που προσπάθησα να κάνω. Διάδραση υπάρχει σε κάθε μορφή τέχνης, και με την εξέλιξη των νέων τεχνολογιών προβλέπεται η περαιτέρω ανάπτυξη αυτής. Όμως στο θέατρο παρατηρείται το εξής. Κατά την παρουσίαση ενός έργου να προσλαμβάνει ο δημιουργός και οι συντελεστές τις αντιδράσεις του κοινού. Το θεατρικό έργο σαφώς και δεν τελειώνει στο θεατρικό κείμενο. Κατά την ανάπτυξή του λοιπόν ενώπιον ενός κοινού αυτό είναι σε θέση να επηρεάσει το τελικό αποτέλεσμα -με την επίδρασή του στους ηθοποιούς ή ακόμα και στην ίδια την εξέλιξη του έργου.

Αυτό Ηλία μου δεν νομίζω ότι είναι ηθελημένη σοσιαλιστική ερμηνεία του θεάτρου. Νομίζω ότι είναι κάτι που διαφεύγει της δικής μου ή της δικής σου προτίμησης και είναι θέμα της ίδιας της φύσης του θεάτρου ως δρώμενο.

Πάρε κι ένα φιλί βρυκόλακα τώρα (μουαχαχαχα!)... Καλό απόγευμα!

@ ο δείμος του πολίτη: Χμμμμμμ, μαρξιστικές θεωρίες και θέατρο... Χμμμμμ... Δεν ξέρω δείμο μου, δεν έχω άποψη, μετά τον Benjamin όμως... είμαι λίγο επιφυλακτική...

Όσο για τον σημερινό θεατή... Ας μην παραβλέπουμε δείμο, όπως έγραψα και στο κείμενο, πως ο θεατής είναι ταυτόχρονα και μια ιστορική οντότητα. Και ο σημερινός θεατής διαμορφώνει καλλιτεχνική συνείδηση μέσω της τηλεόρασης, του κινηματογράφου, του video, του internet, της εντελώς α-πολιτισμικής και α-κούλτουρης παιδείας μας και τόσων άλλων παραγόντων...

Επίσης, ο Ηλίας έχει δίκιο σε αυτό που λέει. Σε κάθε μορφή τέχνης εξάλλου ισχύει αυτό. Η μετέπειτα κριτική στάση του θεατή διαμορφώνει το χώρο και την κουλτούρα γύρω από αυτόν. Όμως, όπως και να έχει, έχεις σαφώς και δίκιο στην παρατήρησή σου. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι προτιμώ το γιουχάρισμα ή το χειροκρότημα ενδιάμεσα σε μία παράσταση. :)

@ fatale: Σε δέκα γραμμές τα είπες όλα καλή μου, δεν έχω να συμπληρώσω τίποτα! Φιλιά!

@ r2-d2: Ααααχχχ, και παραπονιέμαι εγώ που κάθομαι και διαβάζω καλοκαιριάτικα... Καλά, στο μπουντρούμι αυτά θα διαβάζεις; Πάρε παιδί μου καμιά δεκαριά κόμιξ!! Πάντως, σοβαρά, ελπίζω να είσαι καλά με τόση ζέστη εκεί στα κάτεργα και τιμή μου αυτό που έγραψες! Φιλιά!

Unknown said...

Στο μόνο γραφόμενό σου που εκλαμβάνω "παράπονο", σπεύδω να προσθέσω το καθησυχαστικόν εξής: Ιδού λοιπόν ο ρόλος ημών πολιτών ενδιαφερομένων περί (κάποιας ή γενικώς) Τέχνης. Να αναλάβουμε ρόλο διηθιστικό ως προς το προϊόν που μας σερβίρεται. Σαφώς η Τέχνη είναι Βιομηχανία, και ευτυχώς, διότι έτσι μπορείς να την εκμεταλλευθείς και να την "φθάσεις" και στα απώτατα σημεία του ασθμαίνοντος πλανήτη.
ΑΛΛΑ, μπορούμε να μεσολαβήσουμε εμείς (θες να μας ονομάσεις κριτικούς κάντο, αλλά είμαστε Νέας Εποχής - όχι δεν είμαι σαϊεντολόγος...χοχοχοχο) και να βάζουμε κάποια πράγματα σε κριτική προοπτική.

Αν δεν βρεθούν κοινωνοί του εγχειρήματος, ουδόλως μας νοιάζει, αφού άλλωστε οι πάγοι ήδη λιώνουν...

kofidispower said...

http://kofidispower.blogspot.com Έμαθες για το το πιο κουλ ελληνικο blog? Όοοοοοχιι? Φίλε/η έχεις μείνει πολύ πίσω.. Μπες αμέσως και άσε τον εαυτό σου να καλπάσει ανάμεσα στα υπάρτατα πνευματικά μονοπάτια της φαντασίας και της παθιασμένα ενδιαφέρουσας αρθρογραφίας. Μην χάνεις όυτε λεπτό..Η λεκτική σου λύτρωση σε περιμένει...

Я верю в Сталина said...

Πω πω!.. Καλά μέχρι τώρα νόμιζα ότι απλά είμαι καλλιτεχνικά αγράμματος, αλλά εγώ έχω μαύρα μεσάνυχτα...

Να σου πω, να σου μιλήσω για τη μανιοκατάθλιψη που εξειδικεύομαι κιόλας;

Кроткая said...

α, ναι, σωστά! αν περιμένουμε από το ΥΠΠΟ... ποιος είναι ΥΠΠΟ είπαμε?
αχ, θεέ μου!

Η αλήθεια πάντως είναι πως και στο Βέλγιο που από οικονομικής άποψης τα θέατρα πανε κάπως καλύτερα, λείπει το αληθινά φρέσκο. Πέραν της ασφαλούς λύσης του ανεβάσματος των κλασσικών, το πιο πρωτοποριακό πράγμα που είδα τρία χρόνια τώρα ήταν Πίντερ, που δεν είναι και τόσο καινούριος, αλλά η παράσταση ήταν γεμάτη καινοτομίες και φρεσκάδα -εκεί ένιωσα αληθινή διαδραστικότητα μεταξύ σκηνής και θεατή!

2Σx2 said...

Δεν έχω να προσθέσω και πολλά στο διάλογο, προτιμώ να κάθομαι και να σας (όλους εννοώ - δεν έπαθα καμιά διαστροφή να σου μιλάω στον πληθυντικό ID) διαβάζω είναι η αλήθεια.

Το βασικό μου ερώτημα (και πάλι εκτός της συζήτησης όπως συνήθως) έχει να κάνει με κάτι που θίγεις στην αρχή του post.
Τελικά τι θεατές είμαστε; Αυτοί που πρέπει, οι politically correct που παρακολουθούν τα δρώμενα για να είναι μέσα στα πράγματα ή θεατές των θεαμάτων που γουστάρουμε; Σχετίζεται πάλι με τη βούληση και την προτύπωση η ερώτησή μου. Αλλά αυτό που θέλω να πω είναι αν παρακολουθούμε τελικά ό,τι μας αρέσει ή αυτό που μας μαθαίνουν να μας αρέσει;

industrialdaisies said...

@ ilias dimopoulos: Ηλία μου, εσύ, άλλοι πεφωτισμένοι κριτικοί και θεωρητικοί καθώς και κυρίως (επίτρεψέ μου) η μερίδα των πεπαιδευμένων θεατών είναι πάντα η απόδειξη πως δεν γίνεται να σταματήσει ο κινηματογράφος ποτέ να είναι και τέχνη.

Το κομμάτι της βιομηχανίας (ας μην το παίξω υπεράνω) δεν είναι πως δεν μας αφορά... Πώς θα γινόταν άλλωστε, ανήκει κι αυτό στα φύσει χαρακτηριστικά του κινηματογράφου... Απλά δεν γίνεται να μας κοροϊδέψει πως είναι κάτι άλλο παρ' εκτός ένα βιομηχανικό προϊόν, εντεταλμένο να θρέψει το θηρίο και να ενθουσιάσει την μάζα...

@ kofidispower: keep on trolling in a "free" web... (ε, ρε ψώνια!)

@ dimosthenis s.: Γιατί καλέ, τι είπαμε εδώ μέσα που να είναι ειδικό; Παρ' όλα αυτά, είναι πάαααρα πολλά που άπτονται της επιστήμης σου που είμαι φοβερά περίεργη να μάθω κάποτε. Να μια καλή ευκαιρία να σκεφτείς να γράφεις και για αυτά -να μαθαίνουμε και οι ανίδεοι! :)

@ krotkaya: Καλό μου, όταν καταλάβουν τον Μπέκετ και τον Πίντερ θα καταλάβουν ότι το θέατρο τους έχει ήδη ξεπεράσει... Προς το παρόν επιμένουν να είναι μονόφθαλμοι... Δυστυχώς, το μεγαλείο του Μπέκετ και του Πίντερ ακόμη δεν έχει γίνει αντιληπτό. Ας περιμένουμε... :)

@ 2σχ2: Αααααααχ, καλέ μου, σε τι φιλοσοφικά μονοπάτια έχει μπλεχτεί το μυαλό σου; Αλήθεια, με άλλη αφορμή την έχουμε ξανακάνει αυτήν την συζήτηση.

Δεν είναι το άτομο αποκομμένο από την ιστορική, κοινωνική, πολιτική, οικονομική συγκυρία μέσα στην οποία διάγει την ζωή του. Το "εγώ" δεν νοείται αποκομμένο από ένα μεγαλύτερο "εμείς". Μέσα από αυτό μαθαίνει τι υπάρχει και τι όχι, τι επιτρέπεται και τι όχι, τι έχει προηγηθεί, τι "οφείλει" να στοχεύει, την αισθητική, την λογική, την επιθυμία, το "φυσιολογικό" και το "παράλογο"...

Τα ερεθίσματα είναι εξωτερικά για τον άνθρωπο. Κι εσωτερικεύονται από αυτόν. Ανάλογα με τις προσλαμβάνουσες που έχουν δημιουργηθεί από το περιβάλλον. Αλλά και από την κατεύθυνση που δίνει ο ίδιος μετά από ένα σημείο... Και μπορεί να τραβήξει υπέρμετρα αυτή η συλλογιστική.

Όμως, σε ξαναρωτάω; Τι νόημα έχει για εσένα να καταλάβεις αν είσαι εσύ ή αν είσαι κάτι άλλο; Εσύ δεν αλλάζεις, την οπτική γωνία του εαυτού σου αλλάζεις. Εξελίσσεσαι μαζί με τον χρόνο και τον χώρο. Εσύ. Δεν έχει σημασία η οπτική γωνία και οι υποθέσεις για κάτι άλλο που θα μπορούσες να είσαι. Στα βάθη δεν φτάνεις μόνο με υποθέσεις. Αυτές είναι για να ξεκινάς. Μετά έρχεται η παρατήρηση, η εσωτερίκευση, η λογική και το συναίσθημα για να καταλαβαίνεις τι είσαι... Το τι είσαι τελικά μετράει. Όχι το "αν"... Φιλιά πολλά!